ଚୟନ

ପଣ୍ଡିତ ଗୋଦାବରୀଶ ମିଶ୍ର

ସୂଚୀପତ୍ର

ସୂର୍ଯ୍ୟମୁଖୀ

ପଞ୍ଜୁରିଟି *

ଖଳ ଖଳ ହୋଇ, କାଠଯୋଡ଼ି ପାଣି,

କୂଳ ବନ୍ଧ ସେତୁ ସକଳ ଡେଇଁ,

ତୀର ତରୁ ଗିରି ଉପାଡ଼ି ନିମିଷେ,

ବେଗୁ ବେଗଭରେ ଯାଆ ରେ ବହି ।

ଗଛ ଲତା କେତେ ଦୂର ବନଦେଶୁଁ

ତୋ ବୁକେ, ତଟିନି, ଆସଇ ଭାସି;

ଚାହୁଁ ଚାହୁଁ ପୁଣି କେଉଁ ଦେଶେ ଯାଇ

କେତେ ଦୂରେ ଯିବ ପାଣିରେ ମିଶି ।

ସେହିଭଳି ଯାଉ ଏ ମୋ ପଞ୍ଜୁରିଟି

ଖରସ୍ରୋତେ ଭାସି ତୋ ଜଳଧାରେ,

ଦୂର ଦେଶେ ତହିଁ ଅଦୃଶ୍ୟ ହୋଇ ରେ

ବୁଡ଼ିଯାଉ ନଈ ଅତଳ ତଳେ ।

ଯାହା ପାଇଁ ଏତେ ଯତନେ ସମ୍ପାଦି

ପଞ୍ଜୁରିଟି ଥିଲି ଆଦରେ ରଖି ,

ସୁଖଦୁଃଖେ ମୋର ସମ୍ପଦବିପଦେ

ପ୍ରାଣମିତ ସେ ତ, ନୁହଇ ପକ୍ଷୀ ।

ସେହୁ ପୁଣି ମୋର କୁଟୀରଟିକର

ସୁଖ ଶିରୀ ଯାହା ବିସୋରି ଦେଇ,

ଏ ମହୀମଣ୍ଡଳୁଁ ମେଲାଣି ନେଇ ରେ

କେଉଁ ଦେଶେ ଏବେ ରହିଲା ଯାଇ ?

ଗଗନ ବିତାନେ କି ସରାଗେ ଆହା

ବିହଗନିକର ଉଡ଼ନ୍ତି ଏବେ;

ଗୋଟିଏ କି ଯାଇ ସେ ଦୂର ରାଇଜୁ

ତା ବାରତା ଆଣି ପାରିବ ଲବେ ?

ତରୁରୁ ତରୁକୁ ଉଡ଼ିଗଲା ବେଳେ

ଛାୟା ଗୋଟି ଗୋଟି ଯାଉଛି ଭାସି ;

ଏହିଭଳି ଆହା ନିମଷକ ଦେଖା

ତା ଛାୟା ମୋ ପାଶେ ଦିଅନ୍ତା ଆସି !

ବାଟଘାଟୁ ଫେରି ଆସିବାରେ ମୋର

ପଲକ ମାତର ଉଛୁର ଯେବେ,

ପଞ୍ଜୁରିଭିତରୁ       ଚାହିଁ ରହିଥାଏ

ଡାକି ପକ୍ଷୀ ସୁଧା ସେନେହ ରବେ ।

ଏବେ ଯେବେ ଘରେ ଏତେବେଳ ଅନ୍ତେ

ମିଳିବ ସେଭଳି ଆବର ଯାଇ,

କିଏ ଆଉ ଆଜି ଡାକିବ ରେ ମୋତେ,

ବସିଥିବ ଅବା ବାଟ ମୋ ଚାହିଁ ?

ପରାଣେ ପରାଣ ଢାଳି ତା ସମ୍ପଦେ

ପଞ୍ଜୁରିରେ ତାକୁ ରଖିଲି ଆଣି;

ଡାଳେ ଡାଳେ ଆହା ଉଡ଼ିଥିଲେ ବନେ,

କ୍ରୂର ହାତେ କାଳ ନ ଥାନ୍ତା ଟାଣି ।

ପ୍ରୀତିଡୋରେ ସିନା ହୃଦେ ହୃଦ ବାନ୍ଧି

ବେନି ଜନେ ଥିଲୁ ଉଷତେ ରହି;

ସେ ପ୍ରାଣ ପକ୍ଷୀଟି ତେଜି ଗଲା ଯେବେ,

କି ସୁଖ ମୋର ବା ଏ ଭାରା ବହି ?

ବହି ନିଅ ଖରେ, କାଠଯୋଡ଼ି ପାଣି,

ବାଲି ଶିଳା ପଙ୍କେ ଦିଅ ରେ ପୋତି;

ପରାଣର ଏ ଯେ ପଞ୍ଜୁରିଟି ମୋର

ଫିଙ୍ଗିଦେଲି ତୋର ଗରଭେ ଏଥି ।

ଅନାଥ ଶିଶୁ *

ଭିଖାରି

ଦୁଆରୁ ଦୁଆରେ ବୁଲି, ରେ ଭିଖାରି,

ବାଧିବଣି ଅଙ୍ଗଶ୍ରମ;

ଏ ଭିଖ ମୁଠିକ ଘେନି ଏବେ ଘରେ

ଫେରି ତୁ ଯାଅ ବହନ ।

ନିତି ନିତି କେତେ ବୁଲୁଛି ଏଭଳି

ଗାଆଁରୁ ଗାଆଁକୁ ଯାଇ,

ପୁଅ ଦୁହିତାଙ୍କ ପେଟ ପୋଷିବାକୁ

ଚାଉଳ ମୁଠିକ ପାଇଁ ।

କେତେ ଠାବେ କେତେ ଗାଳି ପରାଭବ

ସହୁଛୁ ମଉନ ଭରେ ।

ଧନି-ନୟନର ରକ୍ତିମ ଚାହାଣୀ

ବହୁଛୁ ନୀରବ ଭାଲେ ।

ଖରା ବରଷାରେ ଶୀତ କ୍ରୂର ହିମେ

ପୁଲକେ ଯାଉଛୁ ଚାଲି,

ଜୀବନର ସେ ଯେ ମଧୁ ଧ୍ରୁବତାରା

ହୃଦୟ ବେଦୀରେ ଧରି ।

ଯାହା ଲାଗି ଏତେ ଦୁଃଖ ଦୁରଗତି

ପରାଣ ନିରାଶାମାନ–

ତିଳେ କି ଏଥୁ ସେ ପାରୁଥିବେ ଜାଣି,

ଉଦାସେ ବିତାଇ ଦିନ ?

କି ପୀରତି ହୃଦେ ଧରିଛୁ ରେ ପୋଷି,

ଯାହାର ଅନୁଜ୍ଞା ପାଇଁ,

ଏ ଦୁଃଖ କଷଣ ଅଧର ତରଙ୍ଗେ

ରଖିଛୁ ବୁଡ଼ାଇ ଦେଇ ।

ଏ ସକଳ କଥା ଲବ ମାତରକେ

ପାରନ୍ତେ ଯେବେ ସେ ଜାଣି,

ପାଶୁ କି ନିମିଷେ କରନ୍ତେ ଅନ୍ତର

ଜୀବନ ଅମୂଲ୍ୟ ମଣି ?

ଦୁଆରୁ ଦୁଆରେ ମାଗି ମାଗି ଯାଉ,

ବଖାଣି ହରଷଭରେ

ଦୁଃଖୀ ପରାଣର ଯେ ଗୂଢ଼ ବାରତା

ରହିଛି ଏ ମହୀତଳେ ।

ଚାଉଳ ମୁଠିକ ପାଇଁ, ରେ ଭିଖାରି,

ହେଉ ଏତେ ହୀନିମାନ;

ସରାଗେ ମୁଠାଏ ଦେଲେ ଜଣେ, ରୋଷେ

ଅନାଏ କେହି ବା ଜନ ।

ଯାହା ଦୁଆରେ ଯେ ହୁଅଇ ଭିଖାରି

ଏ ବିଶ୍ୱ ଅନନ୍ତ ଦେଶେ,

କୁବେର ଜନକ ସଉଧ ବେଢ଼ାରେ

ସୁଦାମାକାଳିମ ବେଶେ

ସେ ଯେବେ ନିମିଷେ ଘେନନ୍ତା ହୃଦୟେ

ତା ହୃଦ ବେଦନାମାନ,

ଏ ଦୁଃଖ ନିରାଶା ଭାଳେଣି ସକଳ

କାହିଁକି ଜାଣନ୍ତା ପ୍ରାଣ ?

ଦୁଃଖୀ ପାଇଁ ଦିନେ କାହାରି ଜଗତେ

ନ କାନ୍ଦେ ଅନ୍ତର ତିଳେ;

ଯାହାର ଯେତିକି ଧନ ମାନ ଶିରୀ

ପୂଜା ତାର ମହୀତଳେ ।

ସୁଚାରୁ ସୁମନ ତରୁଡାଳେ ଖୋଜି

ଆସେ ମଧୁ ସଉରଭ;

ତଳେ ଝଡ଼ିପଡ଼ି ଥିବାର କଳିଟି

ଭାଗୀ କି ତହିଁରେ ହେବ ?

ବରଷା ଧଉତ ଜଳଦ କପୋଳେ

ଶୋହେ ସିନା ସୌଦାମିନୀ;

ଗ୍ରୀଷମ ସରସୀ ପଙ୍କିଳ ଲଲାଟେ

ଏ ଶିରୀ ଥାଇ କି ପୁଣି ?

ପରାଣ ପୀରତି ଅନ୍ତର ସେନେହେ

ଭୋକୀ ଯେ ହୁଅଇ ଭବେ,

ସେହୁ ସିନା ଯାଇ ଶୂନ୍ୟ ହୃଦେ ନିତି

ମାଗଇ କରୁଣ ରବେ ।

ତା ମାଗୁଣି ଯେବେ ନୋହିଲା ନିବାରି

ସୁବର୍ଣ୍ଣ ମେରୁ ଶଇଳେ,

କି ଲାଭ ଜଗତ ଅତୁଳ ସମ୍ପଦେ

ସରଗ ମରତ ପୁରେ ।

ତୋ ହୀନ ବସନ ଦୁଃଖିଜନ ବେଶ

କରୁଣ ମାଗୁଣି ପୂରି,

ଏ ଯେଉଁ ଅବନୀ ଅସୀମ ଅମୃତ

ସରଗେ ଉଠେ ଉଛୁଳି,

ବିନ୍ଦୁ ବିନ୍ଦୁ ଏଥୁ ବିତରି ଯାଅ ରେ

ଦୁଆରୁ ଦୁଆରେ ଆଜି;

ତୋ ହୃଦମଧୁରେ ପୁରୁ ମହୀତଳେ

ଏ ଶୂନ୍ୟ ହୃଦୟରାଜି ।

ତୁ ମହା କୁବେର ଏ ବିଶ୍ୱ ବିଭବେ,

ସକଳ ସମ୍ପଦ ବଳି;

ତୋ ପାଶେ, ଭିଖାରି, ମାଗନ୍ତି ସରବେ

ତୋତହୁଁ ଅତି ଭିଖାରି ।

ବେଳ ତ ବହୁତ ହେଲାଣି ଉଛୁର,

ବାଟ ବସିଥିବେ ଚାହିଁ;

ଦୁଆରୁ ଦୁଆରେ ମାଗି ତୁ ତୁରିତେ

ଭେଟ ରେ କୁଟୀରେ ଯାଇ ।

ଗଣ୍ଠିଧନ

ପିକର ଆଦ୍ୟ ଗୀତ

କେତେ କେତେ ଦିନ ଯାଇଛି, ରେ ପିକ,

ବିତି ଏ ଜୀବନେ ମୋର ;

ନିମିଷକ ଲାଗି ଲୋଡ଼ା ନାହିଁ ଏ ଯେ

ସୁଧାବାଣୀ ତୋ କଣ୍ଠର ।

ଶ୍ରାବଣ ଅସରା ଟପ ଟପ ଟପ

ଢାଳିଦିଏ କାହୁଁ ଆଣି;

ନଈ ନାଳ ପୂରି ବହି ଯାଉଥାଏ

ବରଷାର ବଢ଼ିପାଣି ।

କୁଆଁର ପୁନିଅଁ ଜହ୍ନର ଆଲୁଏ

ମନ ସନମାନେ ହସି,

କୁମାର କୁମାରୀ ଜୁଆ ଖେଳ କେତେ

ଆନନ୍ଦେ ଥାଆନ୍ତି ବସି ।

ବିଲ ମାଳେ ରବି ପାଟଳ ବସନେ

କନକ କେଦାର ଶିରୀ

ହସ ହସ ମୁଖେ କାଟି ଚଷାପୁଅ

ରଖଇ ଯତନ କରି ।

ଶୀତ ସାୟାହ୍ନର ଚୁଲି ଚଉପାଶେ

କୁଟୀର କୁସୁମପନ୍ତି–

ବୁଢ଼ୀ ମାଆ ତୁଲେ ଖେଳନ୍ତି ପିଲାଏ

ନାନା କଉତୁକେ ମାତି ।

ଯେତେ ଯେତେ ସୁଖ ଏଭଳି ମହୀରେ

ସରଗ ସମ୍ପଦ ଜିଣି,

ଦିନେ ତହିଁ ପିକ ଲୋଡ଼ି ମୁଁ ନାହିଁ ରେ

ତୋର ଏ ମୋହନ ବାଣୀ ।

ଆଜି ଏବେ ବହେ ମୃଦୁଳ ମଳୟ,

କି ଦୂର ବିଦେଶୁ ଆସି,

ଅବନୀ ଆକାଶେ ପୀୟୂଷ କମ୍ପନେ

ନବ ମଧୁ ପରକାଶି ।

ଡାଳେ ଡାଳେ ଆଜି ବନ ଉପବନେ

ସ୍ୱରଗ ସମ୍ପଦ ବଳି

ନବୀନ ମାଧୁରୀ ଏ ଯେତେ ତରୁଣ

କିଶଳୟେ ଉଠେ ଢଳି ।

ସୁମନେ ସୁମନେ ହୃଦ ବିନିମୟେ

ଉଛୁଳେ ସୋହାଗ ସୁଧା;

ଏକଇ ଏ ଖେଳ ପ୍ରତି ଖେଳେ ଆଜି

ସରଗେ ମିଶେ ବସୁଧା ।

ଏ ସକଳ ମେଳେ ନ ଖେଳେ ନିମିଷେ

କାହାର ଚପଳା ଶିରୀ,

ସରଗ ମରତ ପୀୟୂଷ ସଙ୍ଗୀତେ

ଏ କି ତାନ ଯାଏ ଛିଡ଼ି ?

କେତେ କେତେ ଦିନ ଯାଇଛି, ରେ ପିକ,

ବିତି ଏ ଜୀବନେ ମୋର;

ନିମିଷକ ଲାଗି ଲୋଡ଼ି ନାହିଁ ଏ ଯେ

ସୁଧାବାଣୀ ତୋ କଣ୍ଠର ।

ଗାଆ ଆଜି ଗାଆ କାନନ ଅତିଥି,

ଅଦେହ ଅମୃତ କେଳି;

ଶୂନ୍ୟରୁ ଉଛୁଳି ଶୂନ୍ୟ ଅନ୍ତରୀକ୍ଷେ

ଯାଉ ଏ ତଡ଼ିତ ଖେଳି ।

ସାଳିଆ

ଲତାଟି

ଆକାଶ ଦୀପ

ସାର ଚାହିଁବା ମୋର

ଶିଶୁ

କେତେ ଦୂରେ କାହିଁ ଅଜଣା କି ଦେଶ

ତେଜି ତୁ ଆସିଲୁ ଏଥି;

ଏ ନବ ରାଇଜେ ହସି ଖେଳି, ଶିଶୁ

ବିହାରିବୁ ନିତି ନିତି ।

ତୋ ମୁଖ ନିରେଖି ପରାଣ ଉଷତେ

ସାଇ ପଡ଼ିଶାଏ ଆସି,

ରୂପ ବଇଭବେ କେତେ ପରି ତୋର

ତୋଷି ହେଉଛନ୍ତି ବସି ।

ବନ ତରୁଲତା ଶ୍ୟାମଳ ଗହଳେ

ଏକାକୀ ଫୁଲଟି ପରି ,

ଫୁଟି ଦିଶୁ ଆଜି କେଡ଼େ ତୋରା ତୁ ରେ,

ଏ ଘର ବାହାର ପୁରି ।

ସକାଳେ ଫୁଟିଲା କଳିଟି ସରମେ

ଧୀରେ ତରୁଡ଼ାଳେ ଚାହିଁ,

ସଞ୍ଜ ନୋହୁଁ ଆହା ପଡ଼ଇ ମଉଳି

ଦିବସ-ଆତପ ସହି !

ଆଜି ସିନା ବାବୁ, ଶୋଇଛୁ ପୁଲକେ,

ହସୁଛୁ ସପନେ ଭୁଲି;

ହାତ ପାଦ ସୁଖେ ହଲାଇ ଖେଳୁଛୁ

ପଦପାଖୁଡ଼ାଟି ପରି ।

କାଲି ଯେବେ ପୁଣି ତେଜି ଏ ସପନ

ବୁଲିବୁ ସଂସାରେ ଯାଇ,

ଭଲ ମନ୍ଦ, ବାବୁ, କେତେ ଭେଟିବୁ ରେ,

କେତେ ସୁଖ ଦୁଃଖ ତହିଁ ।

ସହି କି ପାରିବୁ ତିଳେ ସେ ଦାଉ ତୁ

କୋମଳ ପରାଣେ ତୋର ?

ଏ ସୁଖ ସପନ ସରି କି ଯିବ ରେ,

ଏ ହସ ତୋ ବଦନରେ ?

ଯା ଅନୁଜ୍ଞା ଆଜି ଘେନି ତୁ ପରାଣେ

ଆସିଛୁ ମରତପୁରେ,

ସରଗ ରାଇଜ ସୁଖ ସଉରଭ

ମୂରୁଛି ସକଳ ହେଳେ;

ତହିଁ ଯେବେ, ଶିଶୁ, ରଖିଥିବୁ ନିତି

ତୋ ମନ ଧିଆନ ଢାଳି,

ସମ୍ପଦ ବିପଦେ ସୁଖ ଦୁଃଖେ ସଦା

ପୁଲକେ ପରାଣ ଭରି;

ସଂସାର କାଳିମା ବିଷ ପରଶେ ତା

ଛୁଇଁ କି ପାରିବ ତିଳେ

ତୋ ପରାଣେ ଯେଉଁ ପରଶମଣିଟି

ଫୁଟିଉଠେ ନିରନ୍ତରେ ?

ବନ ପରବତେ ଭ୍ରମିବୁ ପୁଲକେ;

ବନତରୁକୁଞ୍ଜେ ବସି,

ବନଫୁଲ ପରି ଶୋଇବୁ ନିରତେ

ମନ ସନମାନେ ହସି ।

ନଈକୂଳେ ବସି ଜଳ କଳଗୀତି

ଶୁଣିବୁ ପୁଲକଭରେ;

ଶୁକ ପିକ ତୀର କାନନ ଉଢ଼ାଳେ

ଗାଉଥିବେ ଡାଳେ ଡାଳେ ।

ପ୍ରଦୋଷ ସମୀରେ ହ୍ରଦ ଊର୍ମିପରେ

ଗଗନ କନକ ଆଭା

ଚପଳ ସମ୍ପଦେ ଖେଳି ଅବିରଳ

ଦିଶୁଥିବ ମନଲୋଭା ।

ସାଗର ସିକତା ସୁଖେ ତୁ ବିହରି

ମିଶିବୁ ତରଙ୍ଗେ ଯାଇ;

ଜଳବେଣୁ ନାଦେ ଊର୍ମିମାଳେ ଭାସି

ଯିବୁ ରେ ଜଳଧି ହୋଇ ।

ଗଗନୁ ଗଗନେ ଉଡ଼ି ଅଲକ୍ଷିତେ

ରବି ଶଶୀ ତାରକାରେ

ଏ ବିଶ୍ୱସଂସାର ଅନନ୍ତ ବିତାନେ

ଢାଳି ହୋଇଯିବୁ ହେଳେ ।

ଭଲ ମନ୍ଦ ଯେତେ ଅଛଇ ଜଗତେ,

ସୁଖ ଦୁଃଖ ଜୀବନରେ,

କଣିକାଏ କେବେ ତହୁଁ କି ରେ ହୃଦ

ପରଶିପାରିବ ତୋର ?

ଆଜି ଏବେ, ବାବୁ, ଶୁଅ ତୁ ପୁଲକେ

ହସ ରେ ସପନେ ଭୁଲି;

ହାତ ପାଦ ସୁଖେ ହଲାଇ ଖେଳ ରେ

ପଦ୍ମପାଖୁଡ଼ାଟି ପରି ।

ବାସି

ନ ପାରିବି ଭେଟି ?

ଭାଇ

କୋଇଲି

ନିତି ଏ ପୀୟୂଷଧାରା ଢାଳୁ ତୁ, କୋଇଲି,

ଗଛଡାଳେ ଲୁଚି ରହି;

ନଦୀ ଗିରି ବନ ବିଲ ସରସୀ ପ୍ରାନ୍ତର

ଉଛୁଳି ପଡ଼ଇ ତହିଁ ।

ଫୁଲୁ ଫୁଲେ ପରଶି ସେ ମଧୁ କିଶଳୟେ

ନିମିଷେ ଯାଉଛି ଖେଳି,

ପଲ୍ଲବ ଅଙ୍କୁର ଯେତେ ବନ ତରୁ ଶାଖେ

ମୋହନ ଶ୍ୟାମଳେ ବୋଳି ।

ଏ ଦୀନ ବେଶେ ତୁ, ପିକ, ଅସୀମ ସମ୍ପଦ

ଲୁଚାଇ ରଖିଛୁ କାହିଁ,

ନବୀନ ବନସ୍ତେ ଚାରୁ କୁସୁମ ବିକାଶେ

ଆସି ବିତରିବା ପାଇଁ ?

ଇନ୍ଦ୍ରଧନୁ ସୌଦାମିନୀ ପୂର୍ଣ୍ଣ ବିଧୁକରେ

ସରଗେ ମରତେ ପରା

ତୋ ସ୍ୱର ସଙ୍ଗତେ ଆଣି ସମାନ କି ନିଧି

ବାଢ଼ି ନ ପାରିବ ଧରା,

କଣିକାଏ ସେଥୁ ଏବେ ଆହରି ପରାଣେ,

ସରସ ଏ ଜନ୍ମ ମୋର,

କିବା ମୁଁ ନୁହନ୍ତି ପୁଣି, ସେ ଗୀତ ପୀୟୂଷ

ପିଉଥିଲେ ନିରନ୍ତର ।

ପ୍ରଶ୍ନ

କିପାଇଁ ଢଳୁଛୁ ଏଭଳି, ରେ ତରୁ,

ପଦେ କହୁ ନାହୁଁ କଥା ?

ଯେତେ ମୁଁ ପଚାରେ, ଶୁଣୁ ନାହୁଁ କିଛି,

ନାଡ଼ି ନିରନ୍ତରେ ମଥା ।

ଆସିଥିଲି କାଲି ମନ ସନମାନେ,

କହିଲୁ ନାହିଁ ତୁ କିଛି;

ଆଜି ତ ଆସିଛି, ଆସିବି ପୁଣି ରେ

ଯେତେ ଦିନ ନ ଶୁଣିଛି ।

ନାଚୁ କେତେମନ୍ତେ ସରସ ପରାଣେ,

ମୁହିଁ ବସିଅଛି ଚାହିଁ;

ତୁହି ଲୋଟିଯାଉ ପ୍ରାଣ ଗଦଗଦେ,

ମୁଁ କିଛି ବୁଝଇ ନାହିଁ ।

ସେନେହ ପରଶେ ବହି ସମୀରଣ

ଖେଳେ କି ପୀରତି ରଙ୍ଗେ;

ମୁହିଁ ବସିଥାଏ, କ୍ଷଣେ ସେ ତରଙ୍ଗ

ପରଶିଯାଏ ମୋ ଅଙ୍ଗେ ।

ଅନାଇ ରହିଛି ନୀଳ ନଭ ପଟେ

ନୋଇଁ ନାଲି ମେଘ ମଥା;

ସୁଦୂର ଅଦୃଶ୍ୟୁ ଢାଳିଦିଏ କାହିଁ

ପିକ ତା ପୀରତି ଗାଥା ।

ଶଗଡ଼ିଆ ଯାଏ ଅଡ଼ାଇ ଶଗଡ଼,

ମେଲି ମଧୁଗୀତି ଧ୍ୱନି;

ଖେଳି ଶିଶୁଗଣ ବୁଲନ୍ତି ସରାଗେ,

ମୋ ହୃଦ ଅମୂଲ୍ୟ ମଣି ।

ମୁହିଁ ତେବେ କିପାଁ ତୁନି ହୋଇ ଏଥି

ଶୂନ୍ୟେ ବସିଥିବି ଚାହିଁ ?

ପରାଣ ନିହିତ ସେ ମୋର ପ୍ରଶ୍ନଟି

ଉଭେଇ ଯାଉଛି କାହିଁ ।

ତୁହି ନାଚୁଥାଉ ତୋ ନିଜ ପୁଲକେ,

ପଦେ କହୁ ନାହୁଁ କଥା;

ଅତୃପ୍ତ ହୃଦେ ମୋ ଖେଳି ଆସେ ତୃପ୍ତି,

ପୁରିଯାଏ ଅପୂର୍ଣ୍ଣତା ।

କେତେ ଦିନ ସୁଖେ ନାଚୁଥିବୁ, ତରୁ ,

ତୁ ନିତି ନୃତ୍ୟେ ଏଭଳି,

କେତେ ଦିନ ଅଙ୍ଗେ ଦୂର ସମୀରଣ

ଧୀରେ ଯାଉଥିବ ଢଳି ?

କେତେ ଦିନ ମୁହିଁ ଆସିବି ତୋ ପାଶେ

ଗୁପତେ ପୁଚ୍ଛିବା ପାଇଁ;

ଫେରି ଯାଉଥିବି, ପରାଣୁ ମୋର ସେ

ପ୍ରଶ୍ନଟି ପାସୋରି ଦେଇ ?

ଆସୁ ଆସୁ ଯେବେ ମୋ ବଳ ଟିକକ

ଚରଣୁ ପଡ଼ିବ ଖସି,

କୁଟୀର କୋଣେ ମୁଁ ଏକାକୀ ହୋଇ ରେ

ରହିବି ମଉନେ ବସି;

ସେତେବେଳେ ସିନା ନିମିଷୁ ନିମିଷେ

ପାଶେ ଲୋଡ଼ି ନେବି ତୋତେ;

ତୁରିତ ତୃପ୍ତିରେ ମିଶାଇ ମୁଁ ଦେବି

ମୋର ପଚାରିବା ଯେତେ ।

ଏ ସଂସାରୁ ପୁଣି ଯିବି ଯେବେ ଚାଲି,

ମୋ ଶେଷ ମେଲାଣି ନେଇ,

ସେ ଦୂର ରାଇଜେ ବାରେ କି, ରେ ତରୁ,

ଦେଖା ଦେବୁ ଯାଇ ତୁହି ?

କୁଆ ଓ ଶୁଆ

ଦୁଃଖୀ

ଦୁଇ ଦିନେ ତାରେ ନ ମିଳେ ମୁଠିଏ

ଉଦର ପୂରାଇବାକୁ;

ଚିରା କନା ଖଣ୍ଡି ବେଢ଼ାଇ ଉଦାସେ,

ଭୂଷଣ କରିଛି ତାକୁ ।

ଗଆଁରୁ ଗାଆଁକୁ ବୁଲି ସେ ଯାଉଛି

ବଦନ ପୁଲକେ ଚାଲି,

ଅଧର ଯୁଗଳୁ ଦୁଃଖୀ ପରାଣର

ଅମୃତ ବାରିଧି ଢାଳି ।

ଗଛ ଛାଇ ତଳ ମୃତ୍ତିକା ତଳପେ

ଶୋଉଛି ସପନେ ମଜ୍ଜି,

ଡାଳୁ ଡାଳୁ ଅଙ୍ଗେ ବରଷି ଯାଉଛି

ସୁମନ କଳିକାରାଜି ।

ପର ସୁଖଶିରୀ ପରାଣ ସମ୍ପଦେ

ନୟନ କମ୍ପନେ ହସି,

ନିମିଷକ ଦୁଃଖ ଭାଳେଣି ଦେଖିଲେ,

ନିଜେ ଭାଳୁଥାଏ ବସି ।

କାନନ ଉଢ଼ାଳେ ପିକ କଣ୍ଠ ତାନ

ଶୁଣଇ ଶ୍ରବଣ ଡେରି,

ତଟିନୀ ଅସ୍ଫୁଟ ସଙ୍ଗୀତେ ମଜ୍ଜଇ

ଜାଗ୍ରତ ସପନେ ଭୁଲି ।

ଶଇଳ ଶ୍ୟାମଳ ଶିଖରେ ଆରୋହି

ପାଷାଣ ଶକଳେ ମିଶି,

ଅବନୀ ଗଗନ ମୋହନ ମାଧୁରୀ

ପରାଣେ ଘେନଇ ବସି ।

ବନ ତରୁ ଲତା ଫଳ ମୂଳ ଯେତେ

ଲୋଟି ଯାଉଥାଏ ବନେ,

ଭୁଞ୍ଜି ତା ହରଷେ, ବନ ଝର ପାଣି

ପିଅଇ ଉଷତ ମନେ ।

ରଜା ମରିଯାଇ ଅରାଜକ ଦିନେ

ନିଖିଳ ରାଇଜ ଯେବେ,

କିଏ ରାଜା ହେବ ବସିବ ଗାଦିରେ

ଭାଳେଣି ପଡ଼ିଲା ଭବେ ।

ହାତୀ ବୁଲୁଥିଲା ଗାଆଁ ବିଲ ବନେ

କନକ କଳସ ଧରି,

କେ ଅଛି ପାତର ରାଜଗାଦିକି, ସେ

ଶିରେ ତାର ଦେବ ଢାଳି ।

ଶୋଇଛି ଦୁଃଖୀଟି ମୁଦି ବେନି ଡୋଳା

ମୃତ୍ତିକା ତଳପେ ଆହା,

ବାହୁ ଉପାଧାନେ ମଥା ଅବରୋହି;

ବିଟପୀ ଢାଳଇ ଛାୟା ।

ସୁଲୁ ସୁଲୁ ବୋହି ଯାଉଛି ପବନ,

ଧୀରେ ତା ପରଶି ତନୁ;

କଳ ଗୀତେ ଢଳି ଯାଏ ନିର୍ଝର, ତା

ଭାଳେଣି ଆହରି ମନୁ ।

ଭାଙ୍ଗିଲା ତା ନିଦ, ଢାଳି ସେ କଳସ

ସପନ ନିହିତ ଶିରେ;

ବସାଇ ଦୁଃଖୀକି ପୃଷ୍ଠ ସିଂହାସନେ

ପୁଲକେ ଫେରିଲା ପୁରେ ।

ଯୁଗଳ କଳିକା

କାଳିଜାଇ

“ଭଲ କରି ନାଆ ବୁହା, ରେ ନାଉରି,

ଝିଅକୁ ମାଡ଼ୁଛି ଡର;

ଗଡ଼େ ଗଡ଼ଲୋକେ ଚାହିଁ ବସିଥିବେ,

ଝିଅ ଯିବ ଶାଶୁଘର ।”

ଭଲ କରି ନାଆ ବୋହୁଛି ନାଉରି,

ତଲେଇ କରିଛି ଠିଆ;

ମାମୁଭଣଜାର କୋଣରୁ ଆସେ ଲୋ

ବୋହି ସୁଲୁ ସୁଲୁ ବାଆ ।

ଦିନ ଦଶ ଘଡ଼ି ହେଲାଣି ଟି ଆସି,

ଖରା ମାରେ ଚାଇଁ ଚାଇଁ;

ପାଞ୍ଚ କୋଶ ବାଟ ଯିବାକୁ ଅଛି ଲୋ ,

ବେଳ ତ ପାଇବ ନାହିଁ ।

ନାଉରି ବାପୁଡ଼ା କାତ ମାରୁଅଛି,

ଉଦାସେ ଗାଉଛି ଗୀତ;

ନାଆ ଉଡ଼ିଯାଏ ପବନ ପ୍ରାୟେ ଲୋ,

ଜଣା ନ ପଡ଼ଇ ବାଟ ।

ମାଆ ଭଉଣୀଙ୍କି ସାଥୀ ସଙ୍ଗାତଙ୍କୁ

ଝିଅ ଯେ ଆସିଛି ଛାଡ଼ି;

ନାଆରେ ବସି ସେ ତାଙ୍କରି କଥା ଲୋ

ହୁଏ ନିରନ୍ତର ଭାଳି ।

ମାଆ ଭଉଣୀଏ, ସାଥୀ ସଙ୍ଗାତେ ସେ

ରହିଲେ ଦୂରସ୍ଥେ କାହିଁ;

ପରତେ ନୋହୁଛି, ଆଉ କି ଦିନେ ଲୋ

ଫେରି ସେ ଦେଖିବ ଯାଇ ।

ନାଆ ଚାଲିଅଛି ପବନ ସମାନେ,

ମୁହୂର୍ତ୍ତେ ନ ହୁଏ ଥୟ;

ଚିହ୍ନା ଯେତେ ତାର ବଣ ପାହାଡ଼ ଲୋ

ଅନାଇ ଦେଖନ୍ତା ଝିଅ ।

ଘଣ୍ଟଶିଳା-ଶିଖେ ଚାହିଁ ସେ କହନ୍ତା,

“ଦିଅ ରେ ମେଲାଣି ମୋତେ;

ଭେଟ ଆଉ ଦିନେ ନୋହିବ ଜୀବନେ,

ଯାଉଛି ଘୋର ବନସ୍ଥେ ।”

ସାଳିଆ ନଈ ତା ନିତିଦିନ ସାଥୀ ,

ସୁଖେ ସେ ବୁଲଇ କୂଳେ;

ବେଳେ ସୁଏ ତାର ସ୍ନାହାନ ସାରି ଲୋ,

ହସି ଲେଉଟଇ ଘରେ ।

କାଳିଅନ୍ଧାରୁ ସେ ଚାଲି ଯେ ଅଇଲା,

ଦେଖି ତ ନାହିଁଛି ତାକୁ;

ଭାରି ଖ୍ୟାତ ନଈ, ନାଆଁଟି ତାର ଲୋ

ନିତି କୋଡ଼ି କୋଶେ ଡାକୁ ।

ମାଆ ଭଗବତୀ- ପୀଠ କୂଳେ ତାର,

‘ଜଗତ୍ରତାରିଣୀ’ ନାଆଁ ;

ଡାକି କହିଥାନ୍ତା, ନୋହିଲା ଆଉ ଲୋ,

“ସାହା ମୋ ଥିବୁଟି, ମାଆ ।”

ନାଆ ଆସି ହେଲା ପ୍ରବେଶ ଦଣ୍ଡକେ

ଚଢ଼େଇହଗା ପାହାଡ଼େ;

ଘଣ୍ଟଶିଳା ଆଉ ନ ଦିଶେ, ଲୁଚି ଲୋ

ରହିଲା ସାଳିଆ ଦୂରେ ।

ଚାହୁଁ ଚାହୁଁ ଆସି ଛୁଇଁଲା ତ ନାଆ

ଗଣ୍ଡତଡ଼ କଳାପାଣି;

ଝରେ ଝିଅ ଦୁଇ ଆଖିରୁ ଲୁହ ଲୋ,

ତିନ୍ତି ପିନ୍ଧା ଛିଟକାନି ।

“ପାରିକୁଦ ବୋଲି ରାଇଜ ପୁଣି ସେ

ଚିଲିକା ମଝିରେ କାହିଁ;

କେମନ୍ତେ ମୂର୍ଚ୍ଛିଲ ଝିଅକୁ, ବାପା ହେ,

ଏତେ ଦୂରେ ଦେବାପାଇଁ ?

ବର ବୋଲି ଯାର ଧରାଇଲ ହାତ

କି ତାର ଦେଖିଲ ଶିରୀ ?

ରୂପ ବିଦ୍ୟା ଆଉ ବିଭବ, ବାପା ହେ,

ତିହ୍ନିଏ ତିହ୍ନିକି ବଳି ।

ମହୀମଣ୍ଡଳେ ତ ନ ଥିବ କେ କାହିଁ

ମୋ ଭଳି ନିରେଖ ଜନ;

ଏ ମହା ସମୁଦ୍ର ମଝିରେ, ବାପା ହେ,

କେମନ୍ତେ ବଞ୍ଚିବି ଦିନ ?

ଏଡ଼େ ହୀନିମାନ କରିବାକୁ ଯେବେ

ମନରେ ଥିଲା ବିଚାର,

ଅନ୍ତୁଡ଼ିଶାଳେ ଟି କିପାଇଁ, ବାପା ହେ,

ତଣ୍ଟି ଚିପି ନ ମାରିଲ ?

ଝିଅକୁ ନିଶ୍ଚିନ୍ତେ ଦେଇଛୁ ପଠାଇ

ବନସ୍ଥକୁ ଜାଣୁ ଜାଣୁ ;

କପାଳ ଆଦରି ଯାଉଛି, ବୋଉ ଲୋ ,

ପାସୋରି ନ ଦେବୁ ମନୁ ।”

ନାଆ ଉଡ଼ିଯାଏ ପବନ ସମାନେ,

ନାହିଁ କ୍ଷଣେ ହୁଏ ଥୟ;

ଝିଅ ବସିଅଛି ତୁନିଟି ହୋଇ ଲୋ,

ନେତ୍ରୁ ବୋହିଯାଏ ଲୁହ ।

“ନାଆ ଚାଲିଅଛି ପବନ ସମାନେ,

ନ ମାନେ ପାଣି ପଥର;

ତୁନି ହୁଅ, ଜାଇ ନ କାନ୍ଦ ଆଉ ଲୋ,

ଏଇ ଦିଶିଲାଣି ଗଡ଼ ।”

ଏତେ ବୋଲି ବାପା ଝିଅର ଆଖିରୁ

ଦେଲେ ଲୁହଧାର ପୋଛି;

ଯେତେ ପରି ତାକୁ ବୁଝାନ୍ତି ବସି ଲୋ,

ଜାଇ ବୁଝୁ ନାହିଁ କିଛି ।

“ଭଲ କରି ନାଆ ବୁହା, ରେ ନାଉରି,

ଝିଅକୁ ମାଡ଼ୁଛି ଡର;

ଏତେ କାଳେ ଜାଇ ନାଆରେ ବସୁଛି

ଯିବ ବୋଲି ଶାଶୁଘର ।”

ଭଲ କରି ନାଆ ବୋହୁଛି ନାଉରି,

ଭିଡ଼ି ମାରୁଅଛି କାତ,

ସୁଲୁ ସୁଲୁ ବାଆ ବୋହି ଆସୁଛି ଲୋ,

ଜଣା ନ ପଡ଼ଇ ବାଟ ।

ନାଆ ଭାସି ଆସି ଦଣ୍ଡକ ଭିତରେ

ମଝି ଗଣ୍ଡେ ହେଲା ଯାଇ;

ଥିର ହୋଇ ହେଲା ନାଉରି ଠିଆ ଲୋ,

କାତ ଆଉ ପାଉ ନାହିଁ ।

ଭାଲେରି-ଶିଖରୁ ଚଲା ମେଘ ଖଣ୍ଡେ

ଉଠେଇ ଆସିଲା କାହୁଁ;

ଲୁଚିଗଲେ ତହିଁ ସୂର୍ଯ୍ୟଦେବତା ଲୋ,

ଖରା ନ ପଡ଼ଇ ଆଉ ।

ମାଡ଼ି ଆସୁଅଛି ଅତି ବେଗେ ମେଘ

ଜଟିଆ-ନାସିକି ଧରି;

ବରଷା ବତାସି ଗରଜୁଅଛି ଲୋ,

ଦିନ ଦିଶେ ରାତି ପରି ।

ନାଆ ପଡ଼ିଅଛି ମଝି ଗଣ୍ଡେ ଆସି,

ବୁଡ଼ିଯିବ ହାତୀ-ଛତି;

ଟଳମଳ ହୋଇ ଟଳୁଛି ନାଆ ଲୋ,

ନାଉରିର ବଡ଼ ଭୀତି ।

“ଭଲ କରି ବେଗେ ବୁହା, ରେ ନାଉରି,

ନାଆ ହେଲା ଟଳମଳ;

ବରଷା ବତାସି ଗରଜି ଆସୁଛି,

ଝିଅକୁ ମାଡ଼ୁଛି ଡର ।”

ବରଷା ବତାସି ଗରଜି ଆସିଲା,

ନାଆ ନୁହେଁ ଥୟ କରି;

ଏକା ପବନକେ ପାହାଡ଼େ ଯାଇ ଲୋ

ପିଟି ହୋଇଗଲା ଚୂରି ।

ମେଘ ଚାଲିଗଲା ମେଘର ବାଟେ ସେ,

ବତାସି ହୋଇଲା ଥିର;

ପଡ଼ିଗଲା ଖରା ନିର୍ମଳ ହୋଇ ଲୋ,

ପାଣି ହୁଏ କଳକଳ ।

ବାପା ପଚାରନ୍ତି ଖୋଜି ନାଉରିରେ,

“ଝିଅ ମୋର ଗଲା କାହିଁ ?”

ବୁଜି ଆଖି ଠିଆ ନାଉରି ନିଜେ ଲୋ,

ତୁଣ୍ଡ ତା ଫିଟଇ ନାହିଁ ।

ଚିଲିକା ପାଣିରେ ଦୋଳୁଛି ଲହରୀ,

ବୋହୁଛି ଶୀତଳ ବାଆ,

ସୋରି ସୋରି ଖରା ଢଳିଯାଉଛି ଲୋ,

ଖେଳୁଛି ସହସ୍ର ନାଆ ।

ପାହାଡ଼ ଚଢ଼େଇ ଉଡ଼ୁଅଛି ରାବି,

ମନେ କି ଅଛି ତା ଧୋକା ?

ପାଣିତଳେ ଛାଇ ବୁଲି ଯାଇଛି ଲୋ,

ଜାଇଟି ନାହିଁଛି ଏକା ।

ବାପା ଫେରି ଆସି ବୋଉଙ୍କ ଆଗରେ

କଥା ନ ପାରନ୍ତି କହି;

ଆର ଦିନ ପୁଣି ନାଉରି ଗଲା ଲୋ

ନାଆ ସେହି ବାଟେ ବାହି ।

କେତେ ଶ ବରଷ ହେଲାଣି ସେ ଦିନୁଁ

ଗଣି କି କହିବ କିଏ ?

ନାହିଁ ଅଛି ଆଉ ସେକାଳ କଥା ଲୋ,

ଜାଇ ରହିଅଛି ଜୀଏ ।

ବାଲୁଗାଆଁ କୂଳୁଁ ନାଆ ଗଲାବେଳେ

ପାରିକୁଦ ଗଡ଼ଠାକୁ,

ପାହାଡ଼ ସମୀପେ ମଣିଷ ତୁଣ୍ଡ ଲୋ

ନ ଶୁଣାଯାଏ କାହାକୁ ?

ବରଷା ବତାସି ଚିଲିକାରେ ଆଉ

ହୁଏ ନାହିଁ ତେଡ଼େ ଭଳି;

ଆପଦେ ବିପଦେ ଜଣା ପଡ଼ଇ ଲୋ

ସାହା କିଏ ଥିଲା ପରି ।

ନାଉରି ବାପୁଡ଼ା ପାହାଡ଼ ବାଟେ ତା

ନାଆ ନେଇ ଗଲାବେଳେ,

କାମେ ଆପଣାର ଶୁଭ ମନାସି ଲୋ

ଜୁହାର କରଇ ଥରେ ।

ତୋଳିଲେ ପାହାଡ଼- ଶିଖେ କାଳେ ଭକ୍ତେ

ସୁନ୍ଦର ଦେଉଳଟିଏ;

ସେ ଦେଉଳେ ଲୁଣି ସମୁଦ୍ରେ ସତେ ଲୋ

ରହିବ ଦେବତା କିଏ ?

ସୂର୍ଯ୍ୟ ବୁଡ଼ିଗଲେ ନିଶବଦ ଯେବେ

ହୁଏ ସବୁ ସଞ୍ଜବେଳେ,

ଏକା ହୋଇ ଜାଇ, ଲୋକେ କହନ୍ତି ଲୋ

ବୁଲୁ ଯେ ଥାଏ ପାହାଡ଼େ ।

ନେତ୍ରୁ ବୋହୁଥାଏ ଲୁହ ଦୁଇ ଧାର,

ଶୁଖିଯାଇଥାଏ ମୁହଁ;

ହେଲେ, ଠାରି ହାତ କାନ୍ଦି, କାହାକୁ ଲୋ

ନିବର୍ତ୍ତାଇ କରେ ଥୟ ।

କାଳିଜାଇ ବଡ଼ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଦେବତା,

କୋଟି କୋଟି ଦଣ୍ଡବତ;

ପାହାଡ଼ର ନାଆଁ ରାଇଜେ ଖ୍ୟାତ ଲୋ

‘କାଳିଜାଇ ପରବତ’ ।

ତୃଷା

ଜନ୍ମଦିନ

ନିମିଷକ ଦେଖା

ଭିକ୍ଷା

ବିଧବା

ଯୁଗଳ

ପାଞ୍ଚ ବରଷ ତା ପୂରିଛି କି ନାହିଁ,

ପୁଲକେ ଯାଉଛି ଚାଲି;

ହସହସେ ମୁଖ ଫାଟି ପଡ଼ୁଅଛି ,

ଅମୃତ ବାରିଧି ଢାଳି ।

ଭଲ କରି ଶିଖି ନାହିଁ ଚାଲିବାର,

ଢଳି ସେ ପିଅର-କୋଳେ;

ଉଦାସେ ପିଲାଟି ଯାଏ କାହିଁ ଆଜି

ମନ ଅନୁରାଗ ଭୋଳେ ?

ସାଙ୍ଗ ସାଥୀ କାହିଁ ନାହାନ୍ତି ସଙ୍ଗତେ,

ନାହିଁ ଜଗୁଆଳ ଜନ;

ଏକା ସେ କିଭଳି ଦେଇଛନ୍ତି ଛାଡ଼ି

ପରାଣଦୁର୍ଲ୍ଲଭ ଧନ ?

ଚାଲି ଚାଲି ପଥେ କୋମଳ ପୟରେ,

ପଲକେ ଶରମଭରେ,

ପାଦେ ପାଦେ ବାନ୍ଧି, ପିଲାଟି ଆହା ସେ

ପଡ଼ିଗଲା ଭୂଇଁତଳେ ।

ଖଣ୍ଡଦୂରେ ତହିଁ ଖେଳୁଥିଲେ ସୁଖେ

ହସ କଉତୁକେ ମାତି,

ବାଳକ ବାଳିକା ସମ ବୟସର,

ବଦନ ସମ୍ପଦେ ଭାତି ।

ବରଷ ପାଞ୍ଚ ତା ମୃଦୁ ଅପଘନେ

ପୂରିଛି କି ଅବା ନାହିଁ,

ନିରେଖି ନିମିଷେ ଆସିଲା ବାଳିକା,

କନକ ଚରଣେ ଧାଇଁ ।

ମୃଦୁଳ ପରଶେ ଘେନି ବାହୁ ଯୁଗ,

ସରଣୀ ଶେଯୁଁ ତା ତୋଳି,

ସୋହାଗେ ବାଳିକା ନେଲା ଆଲିଙ୍ଗନେ,

‘ଆହା ମୋ କୁନିଟି’ ବୋଲି ।

ଆପଣାର ଟିକି ବସନ ଅଞ୍ଚଳେ

ଧୂଳି ଅଙ୍ଗୁ ଝାଡ଼ି ତାର,

‘ତୁନି ହୁଅ’ କହି, ପୋଛିଲା ଯତନେ

ନୟନ-ଲୋତକଧାର ।

ମଉନେ ପିଲାଟି ଉଠି ଭୂଇଁ ତଳୁ

ଉଦାସେ ହୋଇଲା ଠିଆ;

ଅଙ୍ଗ ପୀଡ଼ା ଶିଶୁ ସରମ ବିସୋରି,

ଅଧରେ ଫୁଟେ କି ହିଆ ।

ବାଳକ ବାଳିକା ଯୁଗଳ ତନୁ ସେ

ଏକଇ ପରାଣେ ଢଳି,

ସାଇପିଲା ମେଳେ ଖେଳିଲେ ଉଷତେ

ସୁର ପାରିଜାତ ବଳି ।

ବିହଗ ପରାଣ ଘେନା

“ଦେଖୁଛ ତ ଦୂରେ କନକ ନଗରୀ

ମାଣିକ୍ୟ ଭୂଷଣେ ଭରା;

‘ଆ ଆ ଆ ଆ, ପିକ’– ଶୁଣୁଅଛୁ ନିତି

ସୋହାଗ ବଚନଧାରା ।

ଚାଲି କି ତୁ ସତେ ଯିବୁ, ରେ କୋଇଲି,

ଏ ବନ ବିତାନ ଛାଡ଼ି;

ଏ ତରୁଡାଳୁଁ ତୋ ନ ଢାଳିବୁ ଆଉ

ଅମୃତ ଅଲକ୍ଷ୍ୟ ଶିରୀ ?

ମଣୁ କି ମରତେ ଯାବତ ସମ୍ପଦ

ମୋର ଏ ଏକଇ ତରୁ,

ତେଜି ଯା ଗହଳ ଉଡ଼ିଗଲେ ବାରେ

ଭେଟିବୁ ଭୀଷଣ ମରୁ ?

ରହିଛି, ଦେଖ ରେ, ଫୁଲ ଫଳ କେତେ

ପୁତ୍ର କିଶଳୟ ଡାଳେ,

ବହିଛି ଯା ବନେ ପ୍ରତି ତରୁଲତା

ସେନେହ ସୋହାଗ ଭାରେ ।

ରଖିଛି ତୋପାଇଁ ଲତିକା ନିକୁଞ୍ଜ

ସଜାଇ ମୋହନ ବେଶେ,

ନିଶି-ଶଶିସ୍ମିତ ପୀୟୂଷେ ପଖାଳି,

ଅରୁଣ-କନକ-ଭାସେ ।

ବହୁଛି ସମୀର, ମୃଦୁ ଆବର୍ତ୍ତନେ

ଖେଳାଇ କାନନଭୂମି;

ଦେଶେ ଦେଶେ ମଧୁ ବିତରି ଯାଉଛି,

କୁସୁମ କେଶର ଘେନି ।

ବିସୋରି ଯେ ମୋଦେ ନିଜ ବଇଭବ

ଅପର ବିହଗ କେତେ,

ଶୁଆ,ସାରୀ, ପିକ ଆସିବେ ଏ ଠାବେ

ବନେ ବନେ ଛନ୍ତି ଯେତେ ।

ଦୂରେ ମନ୍ଦାକିନୀ ପେଷିବ ନିକର

ସଲିଳ ବିମଳ ଧାରା;

ହିମାଚଳ-ଶିରୁଁ ହିମ ଶୁଭ୍ର ଚୂଳ

ଓହ୍ଲାଇ ଆସିବ ପରା ।

ମହୋଦଧି-ବକ୍ଷ ଫେନିଳ ଲହରୀ

ଖେଳିବ ଏ ବନେ ଆସି;

କୁରଗ କେଶରୀ ସୋଦର ସୋହାଗେ

ସୁଖେ ବିହରିବେ ହସି ।

ଏ ତହୁଁ ବଳି କି ଅଛଇ ସମ୍ପଦ

କନକ ରଜତ ବାସେ,

ଯାହା ଲାଗି, ପିକ, ଭାଳୁଛି ହୃଦେ ତୁ

ବରଜି ଯିବୁ ସେ ଦେଶେ ?

ରହୁ ଏଥି ରହୁ ବନର କୋଇଲି,

ପୁଲକେ ପରାଣ ବିହି;

ଏ ସରିସମାନେ ଅବନୀ ଆକାଶେ

କିବା ତୁ ଲଭିବୁ କାହିଁ ?”

“ଯାଇ ନାହିଁ, ଯେବେ ଯିବାର ଥିଲା ମୋ

ମୁକତ ମୋହନ ପଥ;

ଏ ତରୁ ଶାଖାଟି ଲୋଡ଼ି ତ ଆସିଛି

ମୁଁ ଦୂର ଅପରିଚିତ ।

ହାତେ ଧରି ଯେବେ ସୁବର୍ଣ୍ଣ ପିଞ୍ଜର

ନୃପତି-ତନୟ ମଣି

ରାଇଲେ ଆଦରେ ଏଡ଼ି ସେ ସୋହାଗେ,

ଆଶ୍ରିଛି ଏ ବନଭୂମି ।

ଏ ତରୁଟି ବିନେ ନ ଜାଣେଁ ଆନ ମୁଁ,

ନିବସି ନିରତେ ଏଥି;

ମରୁରୁ ମରୁ ସେ ହେଉ ବନଦେଶ,

ବିକଟୁଁ ବିକଟ ଅତି ।

ନ ବହୁ ସମୀର, ଗୁଣୁ ଗୁଣୁ ଅଳି

ବିସୋରୁ ଗୁଞ୍ଜିବା ତାର;

ରବି, ଶଶୀ, ତାରା ଲୁଚନ୍ତୁ ଗଗନେ,

କି ତହିଁ ଅଛଇ ମୋର ?

ଏ ତରୁ ଶାଖାଟି ମୋ ବିଶ୍ୱସାରା ହେ,

ମୋ ଜୀବ ଜୀବନ୍ତ–ନିଧି;

ଯେତେ ଦିନ ଏଥି ଗାଉଥିବି ବସି,

ମୋ ଲକ୍ଷ୍ୟ ପାରିବି ସାଧି ।

ସହିବି ବରଷା, ପବନ ପ୍ରବାହ,

ତପନ-ତପତ-ତେଜ;

ବରଷା ଜୀବନେ ନେଇଛି ବାରେକ,

ତାତହୁଁ ବଳି କି ନିଜ ?

ଡାଳୁଁ ଡାଳେ ଉଡ଼ି, ପଲ୍ଲବ ଗହଳେ

କୋଇଲି ଉଷତ ସିନା;

କନକ ଭୂଷଣେ କିବା ଅଛି ତାର

ବିହଗ ପରାଣ ଘେନା ?”

ନିଦାଘ ସରସୀ

ଶୁଖିଛି ମୋ ସାରା ସୁନୀଳ ଜଳଧି,

ଆତପେ ହୋଇଛି ଲୀନ;

ବିଲ ପଦା ମାଳେ ମିଶି ସେ ମୋ ତନୁ

ଆଜି ଆହା କେଡ଼େ ହୀନ !

ଜଳ-ଦରପଣେ ମୁକ୍ତା ପ୍ରତିଫଳେ

ସମୀରେ ଖେଳାଇ ଶିର,

ରବି-ହେମକର- ଅଲକ୍ଷ୍ୟ-ପରଶେ

ବିସୋରି ଜୀବନ ଭାର,

କମଳ-କଳିଟି ବିକଶୁ ଯେ ଥିଲା

ଅବନୀ ଗଗନ ମୋହି,

ଜୀବନ-ପ୍ରଭାତେ ଚିତା-ତଳପେ ତା

ମଉନେ ପଡ଼ିଛି ଶୋଇ ।

ବାଟର ବାଟୋଇ ବାଟେ ଚାଲିଯାଏ

ଉଦାସ ଚରଣେ ଆଜି;

ନିମିଷେ କି ଚିତ୍ତେ ଭାଳେ ମୋ ବିଗତ

ସୋହାଗ-ସମ୍ପଦରାଜି ?

କି ଅଛି ମୋର ଯେ ପଖାଳିଦେବି ତା

ଧୂଳି-ବିଲେପିତ ପାଦ;

ମୋ ସୁଧା-କଣିକା ଅରପି ହରିବି

ମନୁଁ ମନ-ଅବସାଦ ?

ନିଶି-ଶଶିସ୍ମିତେ ହସନ୍ତେ ଯା କୋଳେ

ବଦନ ରଜତ ହାସେ

କୋଟି କଇଁ କଳି, ତା ତନୁ ପୂରିଛି

ବନ କଣ୍ଟା ବୁଦା ଘାସେ ।

ଯେତେ ମୋ ସମ୍ପଦ ସରିଛି ସକଳ,

ଋତୁ ଆବର୍ତ୍ତନେ ବୁଲି !

ହୀନହୀନ ବେଶେ       ଦିବା ନିଶି ନିତି

ପଡ଼ି ମୁଁ ହେଉଛି ଘାରି ।

ଜଳବେଣୀ-ବକ୍ଷେ ସନ୍ତରନ୍ତେ ସୁଖେ

ଶତ ଜଳଚର ଯହିଁ,

ଶୃଗାଳ କୁକୁର ବିକଟ ନିନାଦେ

ବୁଲନ୍ତି କ୍ଷୁଧାର୍ତ୍ତ ହୋଇ ।

ଆଉ କିପାଁ ନଭେ, ନବୀନ ଜଳଦ,

ଢାଳୁଛ ସଲିଳଧାରା;

ନିଠୁର ସେନେହେ ତିନ୍ତାଉଛ ମିଛେ,

ଏ ତନୁ-ତାପିତ ଭାରା ?

ଅଧେ ମୁଁ ଜଳିଛି ଯେ ଭୀମ ଆତପେ,

ପୂରାଇ ଜାଳିବ ତହିଁ;

ଘନ ବାରିଧାରା, ତଟିନୀ-ପ୍ରବାହେ

ଆଉ ତ ଭୁଲିବି ନାହିଁ ।

ଗିରିଶିଳା-ଶିରେ ବରଷ ହରଷେ,

ସାଗର-ସିକତା-ଶେଯେ,

ମୋ ଭଳି ସହସ୍ର ନିରେଖ ଆଶ୍ରିତେ

ବୁଡ଼ାଇ ବିଷାଦ-ଲାଜେ ।

କାଶୀ ଯିବ ?

କାଶୀ ଯିବ ? ସେ ତ ବହୁ ଦୂର ପଥ,

ନଦୀ ଗିରି ବନ ବିଷମ ପାରେ;

ଏ କ୍ଷୀଣ ଚରଣେ କିପରି, ଗୋ ବୁଢ଼ି !

ଚାଲି ଯିବ, ମନେ ପାଞ୍ଚିଛ ହେଲେ ?”

“ଘର ମୋର, ବାବୁ ପ୍ରୟାଗ ରାଇଜେ,

ମିଳନ୍ତି ଜାହ୍ନବୀ ଯମୁନା ଯହିଁ;

ଏକାଟି ଦୁଃଖୀ ମୁଁ ରହେ ମୋ କୁଟୀରେ,

ପୁଅ ପତି ମୋର କେହିଟି ନାହିଁ ।

ପୁଅ ପତି ? ପତି ପରାଣଦେବତା

ବର୍ଷବ୍ୟାପୀ ବ୍ୟାଧି ଭୋଗିଲେ ଆହା !

କି କହିବି, ବାବୁ, ସେ ଦୁଃଖ କଷଣ,

ମରଣ-ଶେଯେ ସେ କେ ଥିଲା ସାହା ?

ପରାଣୁ ଅଥିକ କରିଥିଲେ ମୋରେ

ସମ୍ପାଦି ନିମିଷେ ପାରିଲି ନାହିଁ;

ଏହି ହାତେ ଘରୁ କରି ମୁଁ ଅନ୍ତର,

ଚିତାନଳେ ତନୁ ଥାପିଲି ନେଇ ।

ପଶି ମୁଁ ଥାଅନ୍ତି ନିଜେ ସେ ଅନଳେ;

ଚିତା-ତଳ୍ପେ ଶୋଇ ପତିଙ୍କ ତୁଲେ,

ନର ପ୍ରୀତି ପାଶେ ଏ ମର ବନ୍ଧନ

କରିଥାନ୍ତି ଚିର ସରଗପୁରେ ।

ନୋହିଲା ନୋହିଲା, ଶିଶୁ ତନୟର

ବାଳୁତ-ଉଦାସ ବଦନ ହେରି,

ଅଧେ ଜୀବ ମାତ୍ର ବହି ଏ ହୃଦୟେ,

କୁଟୀରେ ଆବର ଆସିଲା ଫେରି ।

ପରାଣପତିଙ୍କ ପ୍ରୀତି-ପ୍ରତିନିଧି

ପୁଅଟିରେ ମୋର ଘେନି ମୁଁ କୋଳେ,

ରମଣୀ ବିଚ୍ଛେଦ ଭାରା ତେଜି ମନୁ,

ଶୋକ-ସ୍ମୃତିଟିକି ପୋଛିଲି ଧୀରେ ।

ପୁଅଟିକି ହେଲା ଅଠର ବରଷ,

ଉପମା ଅବନୀମଣ୍ଡଳେ କାହିଁ ?

ଯେତେ ଦେଖିଲେ ମୋ ନ ପୂରେ ପିପାସା-

‘ଧନ, ଏ ଜୀବନ ତୋହରି ପାଇଁ ।’

କେତେ ଦିନେ ଦେଶେ ବଇରୀ ସଇନେ

ଆସିଲେ ରାଇଜ ଜିଣିବା ଆଶେ;

ମନେ ପଡ଼ିଗଲେ ରୋମାଞ୍ଚ ହେଉଛି,

ଏ ଜରା ପରାଣ କମ୍ପୁଛି ତ୍ରାସେ ।

ବାଲି ଧୂଳି ମାଟି ପଙ୍କେ ସିନା ଗଢ଼ା,

ସରଗୁଁ ବଡ଼ ଏ ଜନମଭୂଇଁ;

କିପରି ଦେଖିବି ହରିନେବ ପର,

ଏ ପିଣ୍ଡେ, ବାବୁ ରେ, ପରାଣ ଥାଇ ?

ମୋ ଦୁଃଖୀ ହୃଦର ଅମୂଲ୍ୟ ରତନ

ପୁଅଟିରେ ତହୁଁ ରାଇଲି ପାଶେ;

କରଯୁଗେ ଘେନି ଚୁମ୍ବିଲି ବଦନ ,

ଭାଷିଲି ଆହା କି ନିଠୁର ଭାଷେ,–

‘ବରରୀ ସଇନେ ତୋର ଏ ରାଇଜେ

କେତେ ଅନାଚାର କରନ୍ତି ଆସି;

ନ ଯିବୁ, ଧନ, କି ଗଉରବେ ରଣେ,

ରିପୁକୁଳ ନାହିଁ ଆସିବୁ ନାଶି ?’

‘ଯାଉଛି, ମାଆ ଲୋ, କର ଆଶୀର୍ବାଦ,

ବଇରୀ ସଇନ ଜିଣିବା ପାଇଁ ;

ହାତେ ଧନୁଶର ଢାଲ ତରବାର

ଦେଇ, ତାରେ ତ୍ୱରା ପେଷିଲି ମୁହିଁ ।

ସେହି ବେଶଟି ଯେ ମୋ ଧନମାଳୀର

ଦେଖି ମୁଁ ନୟନେ ଦେଲି ମେଲାଣି;

ଆଉ ଏ ଜୀବନେ ଶୟନେ ସ୍ୱପନେ

ସେ ବଦନ ନାହିଁ ଦେଖିଲି ପୁଣି ।

ସେହି ଦିନୁଁ, ବାବୁ, ତେଜିଛି କୁଟୀର,

ବୁଲୁଛି ରାଇଜୁ ରାଇଜେ ଯାଇ;

କେତେ ତ ଦେଖୁଛି ଯୁବା, ଜରାଜୀର୍ଣ୍ଣ,

ମୋ ପୁଅ ପତିଙ୍କି ଭେଟିଲି କାହିଁ ?

ସାକ୍ଷୀ ଏ ଅଛନ୍ତି ସାକ୍ଷୀ-ଗୋପୀନାଥ,

ବତାଇ, ବାବୁ ରେ, ଦିଅ ମୋ ବାଟ;

ଖୋଜିଲିଣି ଯେତେ, ଖୋଜିବି ଆହୁରି,

ଜୀବନେ ଯାବତ ନୋହିଛି ଭେଟ ।

ତୋହ ଭଳି ଯେତେ ଦେଖିବି ଯେ ଠାବେ,

ବଖାଣିବି ମୋର ହୃଦୟେ ଜ୍ୱାଳା ;

ଏ ଦୀର୍ଘ ନିଶ୍ୱାସ ସଞ୍ଚି ଦିନୁ ଦିନ,

ଅଧିକୁ ଅଧିକ କରିବି ଭାରା ।”

“ଚାଲ, ମା, ସଙ୍ଗତେ ଯିବି ମୁହିଁ ତୋର,

କାଶୀ କପିଳାସେ ବୁଲିବି ଯାଇ;

ଯେ ଭାରା ବହିଛୁ ଏକା ତୁ ପରାଣେ,

ଅଧେ ତହୁଁ ଏବେ ବହିଲି ମୁହିଁ ।

ବେନି ଜନେ ଏବେ ଏକାଟି ସିନା ତୁ

ଖୋଜୁଛୁ ବୋଲି ଏ ବିଷମ ଜ୍ୱାଳା;

ବେନି ଜନେ ଯେବେ ଖୋଜିବା ଜଣକୁ,

ସୁଖେ ବହିବା ଏ ବିଷାଦ-ଭାରା ।”

“କହ ନା, ବାବୁ ରେ, କହ ନା ଏଭଳି,

ଥାନ କି ଅଛଇ ଏ ହୃଦ-କୋଣେ,

ଆଉ ଏକ ସ୍ମୃତି ସମ ସୁଖ ଦୁଃଖେ

ପରାଣେ ବହିବା ପାଇଁ କି ଦିନେ ?

ଯେତେ ମୁଁ ଜୀବନେ କରୁଛି ସେନେହ,

ପୋଛି ଯେ ଜୀବନୁଁ ଦେଉଛି ସବୁ;

ମନେ ତ ନୋହୁଛି କେତେ ଯୁଗେ, ଆଜି

କିପାଁ ତୁ ଏ କଥା କହିଲୁ, ବାବୁ !

ଉଇଁବ ତୁରିତେ ନଭେ ଦିନମଣି,

ଢାଳିବ ଅନଳୁ ବଳି ତପତି;

ଜଳି ମୁଁ ଚାଲିବି, କହିଦିଅ ବାଟ,

ବାସେ ତୋ, ବାବୁ ରେ , ରହ ତୁ ଏଥି ।”

ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାନ

ଏକାଟି କଇଁ ମୁଁ ଫୁଟି ସରୋବରେ

ଯାପିଲି ଯାମିନୀ ସାରା;

ଉଷା ରବିକରେ ମୁଦିଲି ନୟନ

ବିସୋରି ଜୀବନଭାରା ।

ତପନ-ପାବକେ ଯାଇଥିଲି ଜଳି

ପରାଣ-ସୋହାଗ ତେଜି ,

ବାସନା-ଶ୍ମଶାନେ ସଜାଡ଼ି ଉଦାସେ

ପାଖୁଡ଼ା କେଶରାଜି ।

ଫୁଟିଲା ପୁଲକେ କମଳ-କଳିକା,

ଢଳିଲା ସରସୀ-ନୀରେ,

ସମୀର-ହିଲ୍ଲୋଳେ ଖେଳିଲା ସରାଗେ;

ଦେଖିଲେ ସୁମନେ ତୀରେ ।

ମୁହିଁ ସେତେବେଳେ ଲୋଡ଼ି ତ ନ ଥିଲି,

ଉଠିବି ମୋ ନିଦ୍ରା ଭାଙ୍ଗି;

ଭାବି ତ ନ ଥିଲି, ମୋରେ କେ ଚାହିଁଛି,

ମୁହିଁ ଅବା କାହା ଲାଗି ।

ତୁମେ କିପାଁ ଏବେ ଉଠାଇଲ, ବିଧୁ,

ଦୂର ଅନ୍ତରୀକ୍ଷ ତାରା;

ମରଣେ ଢାଳିଲ ପ୍ରୀତି ପରିଦାନେ

ଅମର ପୀୟୂଷଧାରା ?

ବିଜନେ ଥିଲି ମୁଁ ବିପିନ ନିବାସୀ,

କଲ ବିଜନତା ଦୂର;

ସହସ୍ର ଯୋଜନେ ରହି, କଲ ଏଥି

ହ୍ରଦକଇଁ-ହୃଦ ଜୂର ।

ମରତେ ଜନମ, ମରତେ ବାସ ମୋ,

ମୋ ସ୍ୱର୍ଗ ମରତ ଶିରୀ;

ଜୀବନ ମରତ       ସୁଖେ ସିନା ପାରେ

ଏ ମରତ ଦେହୀ ଢାଳି ।

ସମୀର ପରଶେ ଖେଳିବ, ସଲିଳେ

ଦେଖିବ ବଦନ ଠାଣି,

ତୀର ଫୁଲ ତୁଲେ କୁହାକୁହି ହେବ

ହୃଦୟ ଗୁପତ ବାଣୀ ।

ଏହା ସିନା, ପ୍ରୀତି ପରଶମଣି ହେ,

ଲୋଡ଼ଇ କଇଁଟି ପ୍ରାଣେ;

ନିମିଷକ ଦୂରେ ରହି କି ପାରିବ

ସୁର ସ୍ନେହ ସନମାନେ ?

ଏହି କଥାମାନ ପରାଣେ ଯେବେ ମୋ

ହେଲା ନାହିଁ ଲଭିବାର,

କି ସୁଖ, ପ୍ରିୟ ହେ, ନିମିଷେ ଜଗତେ

ବହି ଏ ଜୀବନଭାର ?

ପରାଚୀ ଗଗନ ଦିଶିଲାଣି ତୋରା,

ଅରୁଣ କନକ ଢାଳି;

ମୁଁ ଏବେ ତୁରିତେ ମୁଦିବି ନୟନ,

ଆତପେ ଏ ତନୁ ଜାଳି ।

ନାହିଁ, ନିଶାମଣି, ଉଠାଇବ ଆଉ

ଏ ଦୀର୍ଘ ଦିବସ ପାରେ;

ଦୂର ବ୍ୟୋମବାସି, ବ୍ୟୋମବାସେ ରହ,

ମୁଁ ବୁଡେଁ ସରସୀ-ନୀରେ ।

ଏକାକୀ ଅଳି

ଜଳ ରେ ଅନଳ

କେତେ କେତେ ଶୋହା ଏ ଜୀବନେ ମୋର

ନିରେଖି ନାହିଁ ନୟନେ;

ବ୍ୟୋମ ବସୁନ୍ଧରା ଉଛୁଳି ଉଠଇ

ଅନନ୍ତ ବିଶ୍ୱ ବିତାନେ ।

ସିନ୍ଧୁ ସଇକତେ ବିହରି ହରଷେ,

ସୁଦୂର ଜଳଦ ତଳେ

ରବି ଉଇଁବାର ପାଟଳ ସୁଷମା

ଖେଳଇ ଗଗନେ ନୀରେ ।

ଚାରୁ ଊର୍ମିମାଳା, କନକ ପୁଲକେ

ନଚାଇ ଶିଖର ଶିରୀ,

ଚପଳ ମାଧୁରୀ ମୋହନ ବିଳାସେ

ଆସୁଥାଏ ଢଳି ଢଳି ।

ବରଷାର ଧାରା       ଆକାଶ ଅବନୀ

ସଲିଳେ ଭସାଇ ଦେଇ,

ନିଜ ସିକ୍ତ ଭାଲେ ନିମିଷକେ ପୁଣି

ଦିଏ କିବା ନିଧି ଫେଇ ।

ସେ ଅବା କି ଏକ ସୋପାନମାଳିକା

ମଣି ହୀରା ମାଣିକ୍ୟର,

ସରଗ ଦେବତା କନକ ସରଣୀ

ମରତେ ଓହ୍ଲାଇବାର ।

ଯେତେ ଯହିଁ ଦେଖେଁ ବନ ପରବତେ

ନିସର୍ଗ ନିମିଷ ଶୋହା,

ସେ ଗୋଟି ଗୋଟିକେ ଗଢ଼ି ହୋଇଅଛି

ଆଜି ତ ଏ ମୋର ହିଆ ।

ଜଳ, ରେ ଅନଳ, ଜଳି ଉଠେ ତେଜେ,

ଉଜଳୁ ଉଜଳ ହୋଇ;

ତୋ ହେମ ଆଲୋକେ ଏ ସରଗ ଛବି

ଦେଖିଥାଏଁ ବାରେ ମୁହିଁ ।

ଏ ଅନଳ ଶିଖା ଭୀମ ଗଉରବ

ବଦନ ସମ୍ପଦେ ବଳି,

କି ପୁଲକେ ଆହା ତହିଁ ମଧ୍ୟେ, ବାବୁ,

ଦେଉଛ ଜୀବନ ଢାଳି ।

ଦୂର ଚକ୍ରବାଳେ ଉଇଁ ଆସେ ରବି,

ମୋହନ ମୂରତି ଫେଇ,

ତୁମ ବିଲୋଚନେ ଯାଏ ମଧୁଧାରା

ତହୁଁ ଶତ ଗୁଣ ବହି ।

କିଏ କାହିଁ କେଉଁ ଦୂର ପରଦେଶୁଁ

ଆସିଛ, ହେ ଧନମାଳି ,

ବିଦେଶ ଭୂମେ କି ସେନେହ ପୀରତି

ପରାଣେ ଆସଇ ଝରି ?

ଜନମଭୂମି ଯେ ଜନମ ଦେଇଛି ,

ଜନନୀରୁ ବଳି ବଡ଼;

ତହିଁ ସିନା ବହେ ଦୟା ମାୟା ପ୍ରୀତି

ପ୍ରାଣ ପୂରି ଢଳ ଢଳ ।

ତୁମ ଜନ୍ମଭୂମି ଏ ବିଶ୍ୱ ବିତାନ

ଅନନ୍ତ ଅପାର ପୁରୀ;-

ଜଳନ୍ତ ସରାଗେ ଉଠେ ଏ ଅନଳ

ଶିଖାରେ ସେ ଭାବ ଖେଳି ।

ପରକୁ ଆପଣା କରିଅଛ, ବାବୁ,

ଆପଣାରେ କରି ପର;

ପରସେବା ବ୍ରତେ ଦେଇ ଏ ଜୀବନ

ପିଲାରୁ ହୁଏ ହେ ନର ।

ପରପାଇଁ ପ୍ରତି ଟିକି ହୃଦଟିରେ

କି ବିଶାଳ ସୁଧାଧାରା,

ବିନ୍ଦୁ ଦିନ୍ଦୁ ଯହୁଁ ଦେଇ ପ୍ଳାବୁଅଛି

ଏ ବିଶ୍ୱ ଭୁବନସାରା ।

ଥିର ହୁଅ ତୁ, ରେ ଦାରୁଣ ଅନଳ,

ନ ଉଠ ଏଭଳି ଜଳି;

ତୋ ପରଶ ଭୟେ ସେ ସୁଧାବଦନ

ପଡ଼ିବ ଅବା ଝାଉଁଳି !

ପ୍ରାଣଭରା ସୁଖେ ବିହରୁଥାଆନ୍ତି,

କୁଟୀର ଉଆସେ ରହି;

ଏ କଷଣ, ବାବୁ ,       କୋମଳ ପରାଣେ

କିଏ ପୁଣି ଥିଲା ଲିହି ?

ଗୋଟି ଗୋଟି ତୁମେ ବାପା ମାଆଙ୍କର

ଦୁର୍ଲ୍ଲଭ ସରଗ ଶିରୀ;

କୋଳୁଁ କି ପଲକେ ଓହ୍ଲାଇ ଦିଅନ୍ତେ

ଭୂଇଁରେ ଚାଲିବ ବୋଲି ?

ଭାଇ ଭଉଣୀଙ୍କ ସଙ୍ଗତେ, ବାବୁ ହେ,

ଖେଳୁଥାନ୍ତି ସନମାନେ;

କାନନ ସମୀରେ କୁସୁମ କଳିକା

ଢଳିବାର ଜଣେ ଜଣେ ।

କନକ ଚରଣେ ନାଚୁଥାନ୍ତି ସୁଖେ

ପିଅର ସେନେହ ଫୁଲେ;

ଏ ଦୁଃଖ କଷଣ ଅଙ୍ଗଶ୍ରମ, ବାବୁ,

କିଏ ଲେଖିଥିଲା ଭାଲେ ?

ନିଭିଯା, ଅନଳ, ନିଭ ରେ ତୁରିତେ,

ଜଳି ତୁ ଉଠୁ କିପାଇଁ ?

ଏ ବିଷମ ଛବି ନୟନ ଆଗେ ମୋ

ଆଉ କି ପାରିବି ଚାହିଁ ?

କି ଦିବ୍ୟ ଦରବେ ଗଢ଼ିଛ ଜୀବନ

ଆହା, ମୋ ହୃଦୟମଣି,

ମରତ ନର, କି ସରଗ ନନ୍ଦନ

ତିଳେ ମୁଁ ନ ପାରେ ଚିହ୍ନି ।

ପରସୁଖେ, ବାବୁ, ସୋଦର ସେନେହେ

କି ଅବା ଦେଖିଛ ଶିରୀ,

ଡହ ଡହ ଏ ଯେ ଜଳନ୍ତା ଅନଳେ

ଜୀବନ ଦେଉଛ ଢାଳି ।

ଆଜି ଯେବେ ଏଥୁ ବାହୁଡ଼ି ସକଳେ

ନିଜ ନିକୁଞ୍ଜକୁ ଯାଇ,

ଦିବସ କରମେ ଲାଗିବ ଉଷତେ

ଭେଟିବି ଦୋସର ତହିଁ ।

ସେତେବେଳେ କି ହେ ଲବ ମାତରକେ

ବଦନ ଉଜଳା ଶୋହା

ନୟନୁଁ ପାରିବି ବିସୋରି ଦେଇ ମୁଁ,

ଫୁଟି ଏଥି ଉଠେ ଯାହା ?

ଗୁରୁ ଆସନେ ମୁଁ କିଭଳି ଆବର

ବସି ସେ ବକୁଳ ବନେ;

କଠୋର ଶାସନା ଲୋଚନେ, ବାବୁ ହେ ,

ତିଆରି ପାରିବି ଦିନେ ?

ଏ ଯେ ସୁଧା ସରି ସେନେହ ପୀରତି

ରଖିଛି ହୃଦୟେ ଭରି

କଣିକାଏ ତହୁଁ ଦିଅନ୍ତି ଯେବେ, ଏ

ପରାଣ ଯାଆନ୍ତା ପୂରି ।

ତୁମଠାରୁ, ବାବୁ, ଲଭି ଏ ସମ୍ପଦ,

ଜୀବନ ଅମୂଲ୍ୟ ମଣି,

ସାର୍ଥକ କରନ୍ତି ଏ ମୋର ଜନମ,

ଧନୀରୁ ହୁଅନ୍ତି ଧନୀ ।

ଧନ ମାନେ ଶୋହି ତୁମ ମଧୁ ମେଳେ

ବିହରି ହରଷଭରେ,

ତୁମ ଭଳି ଜଣେ ଦୋସର, ବାବୁ ହେ,

ହୋଇ ମୁଁ ପାରନ୍ତି ହେଳେ ।

ବେଗେ ଯାଉ ପାଇ